قرآن و آزادی از منظر استاد مطهری

دیدگاه های شهید مطهری درباره آزادی و مباحث پیرامونی آن از منظر آموزه های قرآن مورد بررسی قرار گرفته است.  شماری از اندیشمندان نقش دین را در صحنه سیاسی و اجتماعی باور ندارند و عده ای چنین نقشی را باور دارند گروه دوم گاه حقوق بشر موضوعه را مبنا قرار می دهند و آیات را تطبیق و یا تأویل می کنند و گاه اعلامیه حقوق بشر را نه یکسره می پذیرند و نه یکسره ردّ می کنند. شهید مطهری از دسته اخیر است. اقسام آزادی در نگاه شهید مطهری نشانگر وجود شرایط در آزادی است. به باور وی، شرط سازگاری میل و خواسته های فرد با میل دیگران شرط لازم است ولی کافی نیست. شهید مطهری برخلاف اگزیستانسیالیست ها، آزادی را هدف نمی داند. آزادی اندیشه، انسان را به رشد و بلوغ اجتماعی می رساند و هنگامی معتبر است که برگرفته از عقل و تفکر باشد و عقیده ای که تقلیدی و احساسی باشد اعتبار ندارد. سخنان شهید مطهری درباره آزادی عقیده، نشان از تفاوت عقیده و تفکر، همسویی عقاید با کمال آدمی و ستیز با عقاید نادرست دارد. ایشان در مورد تشریح جهاد معتقد است این آیات بیانگر موضع منفی دین در برابر آزادی عقیده نیست چه اینکه آیات جهاد وقتی تشریع شد که مسلمانان از شکنجه و اذیت و آزار کافران رنج می دیدند. تشریع جهاد در راستای حفظ کیان حکومت اسلامی و دفاع از مستضعفین است بر این اساس آیات جهاد هیچ گونه تضادی با آزادی عقیده نداشته و مصادیق دفاع، تنها دلالت بر این دارد که مسلمانان می توانند با غیر مسلمانان مبارزه و جهاد نمایند، ولی حق تحمیل عقیده بر ایشان را ندارند.  حکم آزادی بیان همان حکم آزادی عقیده است به همین جهت بت پرستان آزادی بیان ندارند اما آزادی بیان در مورد عقایدی که از تفکر پدید آمده است به شرط عدم توطئه و ریاکاری در خور بیان است و افزون بر این مخاطبان باید از دیدگاه صاحبان بیان در برابر دین آگاهی داشته باشند.